Het werkterrein van De Hellebaard VZW omvat het grondgebied
van de fusiegemeente Herzele: deelgemeenten: Borsbeke, Herzele,
Hillegem, Ressegem, Steenhuize-Wijnhuize, Sint-Antelinks, Sint-Lievens-Esse,
Woubrechtegem, en de aangrenzende deelgemeenten
Het doel van de vereniging is het bevorderen van de belangstelling
voor en de kennis van het eigen heem in al zijn facetten. Zij streeft
dit na door onderzoek, studie, publicaties en door het verzamelen
van voorwerpen en oudheidkundige gegevens. Zij zet zich tevens
in voor het behoud van het culturele erfgoed en laat niet na zowel
het lokale gemeentebestuur, de culturele verenigingen als de bevolking
hiervoor te sensibiliseren.
Ze ijvert voor het aanleggen van een databank (gegevensbestand, documentatiecentrum)
over plaatselijke geschiedenis ten dienste van vorsers en van de lokale bevolking.
De heemkundige kring werkt samen met andere verenigingen voor het gezamenlijk
uitwerken van initiatieven. Grensoverschrijdende initiatieven zijn steeds mogelijk.
De vereniging stelt zich onafhankelijk op ten aanzien van politiek en religie.
Ontstaan
In de herfst 2001 lanceerde het gemeentebestuur op aanzet van
schepen Luc Hoorens een oproep om een “onafhankelijke” d.w.z.
pluralistische heemkundige kring op te richten in Herzele.
Wat was de bedoeling?
Ik citeer: “meer kennis opdoen over de geschiedenis van
Herzele en zijn deelgemeenten om op langere termijn te komen
tot een zo volledig mogelijk naslagwerk …”.
Ondertussen werd die doelstelling enigszins bijgeschaafd. Een
volledig naslagwerk is utopie. De geschiedenis is nooit volledig.
Geschiedenis wordt voortdurend aangevuld en herschikt met nieuwe
bevindingen en inzichten.
Vanuit dit oogpunt verzorgen we in ons tijdschrift telkens een
aantal bijdragen tot de geschiedenis van Herzele: allerlei facetten
komen er aan bod, van de prehistorie tot de jaren ’60 in
de 20ste eeuw.
Burgemeester Van Tittelboom en schepen Luc Hoorens schraagden
het initiatief.
Een tiental geïnteresseerden gaf gevolg aan de oproep. De
meesten waren al enkele jaren bezig met opzoekingwerk rond hun
eigen deelgemeente. Van in den beginne werd de intentie uitgesproken
om aan te sluiten bij het “Verbond van de kringen voor
Heemkunde in Oost-Vlaanderen”.
Er gingen enkele vergaderingen overheen om een en ander uit
te zoeken en de gepaste mensen samen te brengen. Er werd een
programma opgemaakt, een bestuur samengesteld, een taakverdeling
opgesteld, administratieve afspraken gemaakt enz. De locale media
werden ingeschakeld.
Op 15 mei 2002 was Robert Ruys, voorzitter van het “Verbond
van de kringen voor Heemkunde in Oost-Vlaanderen”, te gast
op een bestuursvergadering. Zijn enthousiasme werkte aanstekelijk.
Schepen Luc Hoorens beet zich vast in het project, stimuleerde
de groep zoveel hij kon – en dat was heel veel - en op
25 oktober 2002 werd de heemkundige kring boven de doopvont gehouden
in de lokalen van de Gemeentelijke Basisschool. De naam: De Hellebaard.
Van dan af ging het vlug.
In februari 2003 verscheen het eerste nummer van het driemaandelijkse
tijdschrift.
De activiteiten volgden elkaar op. Het ledenaantal nam gestadig
toe en uit hun talrijke aanwezigheid op die activiteiten bleek
duidelijk dat we hier niet te doen hadden met papieren leden
maar met echte geïnteresseerden, in diverse leeftijdsgroepen,
met diverse opleiding en achtergrond.
Op 7 juli 2005 werd de heemkundige kring De Hellebaard omgevormd
tot een VZW.
De naam De Hellebaard?
EEN HELLEBAARD UIT HERZELE
Deze hellebaard, symbool voor
de jonge heemkundige kring van Herzele, is samen met andere archaeologica
gevonden in de slotgracht van de lokale burcht.
Hij is vervaardigd uit gesmeed ijzer (resterende lengte 35,6
cm; resterende breedte 21,5 cm). De bijna verdwenen schacht loopt
uit in een lange pin, die eerst is afgeplat en hoger ruitvormig
tot rond is gesmeed. De ene zijde bestaat uit een waaiervormige
bijl, waarvan de rand door contact met een hard voorwerp is omgeplooid.
De andere zijde wordt gevormd door een haak met een concave basis
en drie bovenliggende convexe weerhaken. Centraal in de haak
bevindt zich het wapensmidmerk: drie ruiten met telkens vier
bolletjes. De oorsprong van de hellebaard dient vermoedelijk
in Zwitserland te worden gezocht. Het wapen heeft zich ontwikkeld
uit de vroeg-middeleeuwse scramasax en evolueerde tot een stokwapen
met een lange pin, respectievelijk geflankeerd door een bijl
en een sterke weerhaak.
De hellebaard verschijnt in de literatuur tijdens het laatste
kwart van de XIIIde eeuw en is voor het eerst
beschreven in het begin van de XIVde eeuw. Het wapen is in Zwitserland
gebruikt bij de slag van Morgarten (1315) en bij deze van Sempach
(1386). In de slag van Morat (1476) vertegenwoordigden
de hellebaardiers ongeveer 40 % van het voetvolk.
Na een lange bloei wordt de hellebaard vanaf het einde van de
XVIde eeuw verdrongen door de handvuurwapens. Langzaam verdwijnt
hij uit het militair arsenaal en devalueert tot een paradewapen
(bv. de Zwitserse
wacht in het Vaticaan).
De hellebaard uit Herzele behoort tot een sterk geëvolueerd
type, waarbij de pin volledig los staat van de bijl, terwijl
de bijl zelf een waaiervormige snede draagt. Vergelijkbare exemplaren
treffen we aan op
iconografisch bronnenmateriaal. We vermelden bijvoorbeeld een
schilderij van A. Dürer, Christus voor het volk, ca. 1489
en een werk van J. Patenier, Landschap met soldaat, ca. 1520.
We kunnen de hellebaard uit Herzele dateren in XVd tot XVIc.
Het zou echter te voorbarig zijn om dit wapen de associëren
met het militair conflict in Herzele tijdens de opstand tegen
Maximiliaan van Oostenrijk (1485) of met de latere beschieting
van de burcht door de Spaanse troepen (1579). We moeten er immers
rekening mee houden dat zulke bewapening courant op de burchtsite
aanwezig was en dat de slotgracht een handig « depot » vormde
voor onbruikbaar geworden materiaal.
Luk Beeckmans
EEN HELLEBAARD UIT HERZELE
Tekening Geert Welleman
Literatuur :
Beeckmans, L., Militaire archaeologica uit de burcht van Herzele,
Zottegems Genootschap voor Geschiedenis en Oudheidkunde,
Handelingen V, Zottegem, 1991.